Tết Et Đông của người Ba Na

Ở Kon Tum đã lâu nhưng cho đến giờ, chúng tôi mới có dịp chứng kiến lễ hội Et Đông (Et Đing Dieng) - Tết con dúi của đồng bào Ba Na (nhánh Jơ Lâng). Tại làng Kon Brăp Ju, xã Tân Lập, huyện Kon Rẫy, không khí đón chào hoạt động văn hóa dân gian độc đáo này mang nét mới mẻ, vui tươi, khác hẳn vẻ trầm lặng từng thấy.

Là lễ hội truyền thống độc đáo có quy mô lớn nhất của người Jơ Lâng, Et Đông thường được diễn ra vào đầu tháng 10 dương lịch hàng năm nhằm cầu mong mọi điều may mắn, tốt lành cho cuộc sống cộng đồng và từng gia đình.

Et Đông được tổ chức trong thời gian liên quan đến chu kỳ sinh trưởng của cây lúa rẫy: Giai đoạn lúa trổ đòng, đơm bông, chuẩn bị vào mùa thu hoạch lúa mới. Theo phong tục từ lâu đời, cách thời điểm thu hoạch lúa mới không xa, dân làng tổ chức ăn những hạt lúa giống được giữ lại từ đầu vụ, để cầu may cầu lành cho mùa tới.

Mang nhiều ý nghĩa tâm linh và giá trị cộng đồng nên mọi người đều không bỏ lỡ dịp đón Tết con dúi. Trong buổi sáng lễ chính tại nhà rông, mỗi gia đình đều có một đại diện chủ hộ tham gia. Chỉ còn thiếu cho dù là một người, tất cả cũng phải chờ đến khi góp mặt đầy đủ mới tiến hành nghi lễ. Sau Et Đông, các gia đình mới được tiến hành những “việc lớn” như làm nhà mới, sửa nhà cũ, cưới hỏi… Đặc biệt, ngay trong lễ hội này, các đôi trẻ cũng được tác hợp nên duyên.

Trong ngày lễ hội chính, trước tiên là cúng tại nhà, sau đó mới tập trung ở nhà rông. Vào sáng sớm, mỗi gia đình đều chuẩn bị sẵn một con dúi (đã luộc chín, phơi khô trên giàn bếp) và nấu một nồi cơm gạo cũ. Chủ nhà chọn hạt cơm đặt lên đầu, khấn báo với thần linh rằng hôm nay gia đình cùng dân làng vào lễ hội Et Đông. Sau đó, mọi người trong gia đình cùng ăn cơm với thịt dúi để lấy may.

Tại nhà rông, lễ cúng con dúi diễn ra bài bản, trang trọng. Mỗi người chủ hộ mang theo một ghè rượu thật ngon và một ống lồ ô đựng con dúi cùng một số vật dụng dùng cho lễ cúng (gồm một ít lá chuối, cần rượu, một ít lá tranh). Với những gia đình có con hoặc cháu nhỏ, thì khi lên nhà rông, chủ nhà chỉ gùi ghè rượu, còn đứa bé cầm ống lồ ô đi theo. Trong đó, con dúi được buộc cẩn thận vào cây le, đầu hướng lên trên và trang hoàng thêm sợi nan tròn hình cung gắn bông gòn, bông nan xinh xắn.

Cách bố trí nhà rông cúng con dúi mang nét riêng. Theo chiều dọc giữa nhà rông, một hàng cột gỗ vững chắc được dựng lên. Ghè rượu của già làng được đặt ở tâm điểm này để “làm chuẩn” cho các gia đình lần lượt đặt ghè rượu nối tiếp vào, làm thành hai hàng dọc ngăn nắp. Sau nghi lễ chính trong lễ hội Et Đông, các chủ nhà lần lượt kéo sợi dây từ vị trí cột ghè rượu của già làng về vị trí cột ghè rượu của gia đình mình. “Không chỉ mang ý nghĩa lan tỏa những mạch máu trong một cơ thể, lan tỏa tinh thần đoàn kết của cộng đồng, nghi thức này cũng  thể hiện sinh động một trong những nét đẹp cổ truyền liên quan đến cây lúa. Đó là dẫn đường cho hạt lúa được mùa về đến từng nhà, mang theo những điều may mắn, tốt lành đến mọi người”- già làng A Jring Đeng (làng Kon Brăp Ju) ghi nhận.

Cũng trong lễ cúng con dúi, có một nghi thức độc đáo không thể bỏ qua, là “giấu gạo”. Theo ông A Met (50 tuổi), lấy những hạt gạo (bằng số người trong gia đình cộng thêm 1) gói cẩn thận trong chiếc lá pem, đặt bên dưới ghè rượu của mỗi gia đình ở nhà rông. Sau hai ngày chính của lễ hội, chủ nhà đem về nhà rồi mới mở gói lá ra. Trong gói lá còn đủ số hạt gạo ban đầu là điều may mắn, thuận lợi. Nếu chẳng may gạo trong gói lá bị mất hay hư hao thì báo hiệu “điềm xấu”; gia đình cần phòng, tránh rủi ro, xui xẻo.

Là lễ hội dân gian độc đáo và có quy mô lớn, Et Đông được lưu giữ, trao truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, làm thành nét đẹp truyền thống đáng tự hào của dân tộc Ba Na nhánh Jơ Lâng. Hồ sơ lễ hội này đang được hoàn chỉnh để trình Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch xét chọn đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. 

Nguồn: Báo Kon Tum